شناخت معیارهای اخلاق

راه مبارزه و چگونگی ریشه‏کن کردن صفت ناپسند ریا همانند بقیه خصلت‌های ناپسند و مذموم دو چیز است: راه درمان علمی، راه درمان عملی.
در اینجا مروری اجمالی به هر دو روش خواهیم داشت و با توجه به آیات و احادیث و گفته‌های علمای اخلاقی نکاتی را در خصوص این دو روش بیان خواهیم کرد.

۱- درمان علمی

که در این روش مرائی زمینه‌های مختلفی را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد. همانند بررسی علل و ریشه‌های ریا برای خشکانیدن و نابود کردن آن، مطالعه در پیامدهای سوء و عواقب دردناکی که در انتظار ریاکار است. آثار نیکو و مثبتی که اخلاص در عمل به دنبال دارد و…

اول. شناخت آثار و پیامدهای شوم ریا

یکی از راه‌های مؤثر در از بین بردن ریا مطالعه در آثار شوم ریاست که در بخش قبلی به بخشی از آنها که مبتنی بر آیات قرآن بودند اشاره شد. هنگامی که انسان به آثار مرگبار ریاکاری بیاندیشد و بداند که ریا همچون آتش سوزانی در خرمن اعمال نیک انسان است و همه اعمال را خاکستر می‌کند و نه تنها عبادات و طاعات انسان را بر باد می‌دهد، بلکه گناه عظیمی است که مایه روسیاهی صاحب آن در دنیا و آخرت می‌شود، بی تردید در او تأثیر خواهد داشت.
توجه به این نکته که خداوند تعبیر «ویل» را که در قرآن مجید در ۲۷ مورد و غالباً در مورد گناهان بسیار سنگین و خطرناک به کار رفته، در خصوص ریا به کار برده و فرموده: « فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ‌*الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ‌ *الَّذِینَ هُمْ یُرَاءُونَ‌*» (۱) ، زشتی این گناه و خطرات آن را برای سعادت انسان آشکار می‌سازد. ریاکار باید درک کند که ریاکاری او باعث محرومیت او از محبت الهی شده و او را در معرض خشم و غضب خداوند قرار داده است. اگر ریاکار با عمق جان به زشتی اعمال خود پی ببرد که بندگان خدا را که توانایی رساندن کمترین نفع و دفع ضرری را بر او ندارند. (۲) به خداوندی که تمام وجودش قدرت و توانایی است، ترجیح داده و اگر به استحفاف و استهزایی که نسبت به ذات باری تعالی به واسطه ضعف ایمان به خدا و ثواب‌های او ابراز داشته پی ببرد، یقیناً متنبه می‌شود.
ریاکار، زیانکار دنیا و آخرت است زیرا رضایت خلق هدفی است که در دنیا قابل دسترس نمی‌باشد و به هر کاری که گروهی رضایت دهند، گروهی دیگر آن را مردود شمارند و کسی که برای خشنودی مردم می‌کوشد، دنیای متشتتی دارد و چه بسا خداوند زشتی عمل ریاکار را برای مردم آشکار سازد، «فَتَرَکَهُ صَلْداً» و مردم از او رویگردان شوند و بدین‏سان هم در دنیا و هم در آخرت متضرر می‌شود. لذا لازم است انسانی که گرفتار صفت ناپسند ریاست نفس خویش را به پنهان داشتن عبادت عادت دهد و قلب خویش را به اطلاع خدا از اعمالش وادار و قانع نماید و بداند که خداوند ناظر بر اعمال اوست و هیچ چیزی حتی در باطن انسان‌ها از او مخفی نیست: « یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ» (۳) و یا می‌فرماید: «قُلْ إِنْ تُخْفُوا مَا فِی صُدُورِکُمْ أَوْ تُبْدُوهُ یَعْلَمْهُ اللَّهُ…» (۴)
در هر صورت آنچه مهم است آن است که ریاکار به عواقب خطرناک ریاکاری توجه نموده و بداند که در اثر ریاکاری چه نتایجی در انتظار اوست. در این مقال نیز به جهت ارتباط با موضوع در خصوص آثار سوء ریا، اگرچه در بخش قبل مطالبی بیان شد، بار دیگر آن را فهرست وار ذکر می‌کنیم تا نشان دهیم که ریاکاری چه آثار و پیامدهایی را در بر دارد:
۱٫ ریا باعث فساد و حبط اعمال می‎‌شود: «….لاَ تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ ….کَالَّذِی یُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ….»
۲٫ ریاکار مشرک به خداست: «أدنی الریاء شرک»